Cudurka Kansarka: Sababaha, Noocyada, Calaamadaha, iyo Daaweynta
Kansarka waa cudur halis ah oo saameeya malaayiin qof dunida oo dhan. Kansarka waa cudur ka dhasha korriin aan caadi ahayn oo ku dhaca unugyada jirka, taasoo keenta inay si aan xakameysnayn u bataan. Kansarka wuxuu saameyn karaa qeyb kasta oo jirka ka mid ah, wuxuuna leeyahay noocyo kala duwan. Qormadan, waxaan si faahfaahsan uga hadli doonnaa sababaha keena kansarka, noocyadiisa, calaamadaha lagu garto, iyo qaababka daaweynta la isku dayo.
Waa Maxay Kansarka?
Kansarka waa cudur uu keeno korriin aan caadi ahayn oo ku dhaca unugyada jirka. Caadiyan, unugyada jirka waxay leeyihiin nidaam xakameynaya sida ay u korayaan ugana qaybsamaan, laakiin kansarka wuxuu dhacaa marka unugyadu lumaan xakamahooda, taasoo keenta inay si xad-dhaaf ah u bataan.
Unugyada cudurka kansarka ayaa abuura burooyin kuwaasoo noqon kara kuwo xun ama kuwo aan wax dhibaato ah lahayn. Haddii burooyinka ay noqdaan kuwo xun, waxay u gudbi karaan qeybaha kale ee jirka, taasoo keenta faafitaanka cudurka kansarka.
Sababaha Keena Kansarka
Kansarka wuxuu ka dhashaa isbeddel ku yimaada hiddo-sideyaasha genes unugyada jirka. Sababaha keena isbeddelkan waxaa kamid ah:
1. Hiddo-sideyaasha Genetics
Qofka wuxuu dhaxli karaa hiddo-sideyaal xunxun oo kordhinaya khatarta uu u leeyahay cudurka kansarka. Haddii qoyskaaga ay jiraan dad horey ugu dhacay kansar, waxaa jirta suurtagalnimo sare oo ah in adigana uu kugu dhaco.
2. Isticmaalka Tubaakada
Sigaar-cabidda waa mid kamid ah sababaha ugu weyn ee keena kansarka, gaar ahaan kansarka sanbabada, afka, hunguriga, iyo dhuunta. Tubaakadu waxay leedahay walxo sun ah oo waxyeello u geysta unugyada jirka.
3. Cunno Xun iyo Nafaqo Darro
Cunno aan caafimaad lahayn waxay kordhin kartaa khatarta kansarka, gaar ahaan midka ku dhaca mindhicirka iyo caloosha. Cunnooyinka ay ku badan yihiin barootiinka la warshadeeyay, subagga xun, iyo sonkorta badan waxay noqon karaan kuwo waxyeello leh.
4. Miisaan Xad-dhaaf ah (Obesity)
Miisaan dheeraad ah ama cayil xad-dhaaf ah wuxuu kordhin karaa fursadda uu qofku ugu nugulaan karo cudurka kansarka, gaar ahaan kansarka naasaha, ilmo-galeenka, mindhicirka, iyo beerka.
5. Qorraxda oo Aad Loo Joogo
Qorraxdu waxay leedahay shucaac UV ah oo sababi kara kansarka maqaarka. Qof kasta oo muddo dheer jooga qorraxda adigoon isticmaalin kareem difaacaya maqaarka wuxuu halis ugu jiraa cudurkan.
6. Caabuqyada iyo Fayrasyada
Fayrasyada qaarkood sida HPV (Human Papillomavirus) iyo Hepatitis B iyo C waxay sababi karaan kansar, sida kansarka ilmo-galeenka iyo kansarka beerka.
7. Walxaha Sunta ah (Toxins & Radiation)
Qofka la kulma kiimikooyin sun ah ama shucaac badan sida radiation-ka wuxuu halis ugu jiraa kansarka. Dadka ka shaqeeya warshadaha kiimikooyinka ama goobaha laga helo radiation waa inay taxaddar muujiyaan.
Noocyada Kala Duwan ee Kansarka
Kansarkani waxay yeelan karaan noocyo kala duwan, waxaana ugu caansan kuwa soo socda:
1. Kansarka Naasaha (Breast Cancer)
Waa mid kamid ah noocyada ugu badan, gaar ahaan dumarka. Wuxuu ka bilowdaa naaska, wuxuuna ku fidaa qanjirada naasaha.
2. Kansarka Sanbabada (Lung Cancer)
Wuxuu inta badan ka dhashaa cabista sigaarka, wuxuuna saameeyaa sanbabada. Wuxuu kamid yahay noocyada ugu khatarta badan.
3. Kansarka Mindhicirka (Colorectal Cancer)
Wuxuu saameeyaa mindhicirka iyo malawadka. Wuxuu ka dhalan karaa cunno xun, cilladaha hidde-sideyaasha, iyo caadooyinka nololeed.
4. Kansarka Ilmo-galeenka
Dumarka ay haleesho fayraska HPV waxay halis sare ugu jiraan kansarkan. Waxaa looga hortegi karaa talaal loo yaqaan HPV vaccine.
5. Kansarka Maqaarka
Wuxuu badanaa ka dhashaa shucaaca qorraxda, wuxuuna noqon karaa mid dhibaato yar ama mid si daran u fida.
6. Kansarka Beerka
Waxaa inta badan la xiriiraa cabista khamriga xad-dhaafka ah, caabuqa fayraska Hepatitis B & C, ama jirrooyinka beerka.
7. Kansarka Maskaxda
Waa mid ka mid ah noocyada ugu adag, wuxuuna saameyn karaa shaqada maskaxda iyo dareemayaasha.
Calaamadaha Lagu Garto Kansarka
Calaamadaha kansarka way kala duwanaan karaan iyadoo ku xiran nooca uu yahay, laakiin calaamadaha guud ee la dareemi karo waxaa kamid ah:
- Daallan iyo tabar darro aan sabab lahayn
- Miisaan lumis lama filaan ah
- Xanuun joogto ah
- Barar ama buro ka soo baxda meelaha jirka
- Dhiig bax aan caadi ahayn, sida dhiig ka yimaada malawadka, candhuufta, ama kaadi-haysta
- Isbeddel ku yimaada maqaarka, sida nabro aan bogsaneyn ama madoobaad ku dhaca maqaarka
- Isbeddel ku yimaada caadooyinka dheef-shiidka, sida calool-fadhiga ama shubanka joogtada ah
Daaweynta Kansarka
Daaweynta kansarka waxay ku xiran tahay nooca uu yahay, heerka uu marayo, iyo xaaladda guud ee bukaanka. Qaababka daaweynta ugu caansan waxaa kamid ah:
1. Qalliin (Surgery)
Haddii buro kansar uu leeyahay ay yartahay, waxaa lagu baabi’in karaa qalliin si looga hortago fiditaankiisa.
2. Kiimiko-therapy (Chemotherapy)
Tani waa daawooyin sun ah oo lagu dilo unugyada kansarka. Waxay leeyihiin dhibaatooyin badan sida daal, matag, iyo timo lumis.
3. Shucaac-therapy (Radiation Therapy)
Waxaa lagu isticmaalaa shucaac sare si loogu burburiyo unugyada kansarka, waxaana loo adeegsadaa kansarada qaar sida kansarka qanjirada.
4. Daaweynta Hidde-sideyaasha (Targeted Therapy)
Tani waxay bartilmaameedsataa unugyada kansarka oo kaliya iyadoon waxyeello u geysan unugyada caafimaadka qaba.
5. Difaac-dareeme (Immunotherapy)
Daaweyntan waxay kor u qaadaa habdhiska difaaca jirka si uu si dabiici ah ugu dagaalamo kansarka.
Gunaanad
Kansarka waa cudur halis ah, balse waxaa jira fursado badan oo lagu yareyn karo khatartiisa. Isbeddelka nololeed sida cunno caafimaad leh, jimicsi joogto ah, ka fogaanshaha sigaarka iyo khamriga, iyo baaritaanno caafimaad oo joogto ah waxay yareyn karaan halista kansarka. Marka calaamado laga shakiyo la dareemo, waxaa muhiim ah in si dhaqso ah loogu laabto dhakhtar si baaritaan lagu sameeyo.
0 Comments