Sababaha ay Dumarku uga Cimri Dheer Yihiin Ragga

 Sababaha ay Dumarku uga Cimri Dheer Yihiin Ragga

Hordhac

Marka la eego tirakoobyo badan oo caalami ah, waxaa si cad loo arkayaa in haweenka guud ahaan ay ka cimri dheeryihiin ragga. Dal kasta oo la eego — ha ahaado mid hodan ah ama sabool ah — waxaa la og yahay in dumarka ay noloshooda celcelis ahaan ay ka dheer tahay tan ragga. Tusaale ahaan, wadamada Yurub, haweeneyda celcelis ahaan waxay noolaataa ilaa 83 sano, halka ninka isla deegaankaas ku nool uu gaadho 78 sano oo keliya.

Su’aasha is weydiin mudan waxay tahay: maxaa sababa in haweenku cimri dheer yeeshaan? Ma jir ahaanshahooda xooggan baa? Mise waa caadooyinka nololeed, hormoonnada, ama xiriirkooda bulsho? Qoraalkan waxaan ku faahfaahin doonaa dhowr sabab oo cilmiyaysan iyo kuwo dhaqan oo arrintaas ka dambeeya.

1. Hormoonka Estrogen-ka oo ilaaliya jirka haweenka

Mid ka mid ah sababaha ugu muhiimsan ee ay haweenku cimri dheer u yeeshaan waa hormoonka estrogen, kaas oo jirka haweenka u shaqeeya si uu u ilaaliyo wadnaha, dhiigga, iyo unugyada.

Estrogen-ka wuxuu yareeyaa halista cudurrada wadnaha, dhiig-karka, iyo cudurrada halbowlayaasha – kuwaas oo badanaa sabab u noqda dhimashada ragga da’da dhexe ah.

Daraasado caafimaad ayaa muujiyay in estrogen-ku uu sidoo kale xakameeyo bararka jirka iyo dufanka xad-dhaafka ah, taasoo gacan ka geysata cimri dheeri iyo caafimaad guud.

2. Ragga oo khatar badan gala

Cilmi baarisyo badan ayaa muujisay in ragga ay ku jiraan halis badan sababtoo ah waxay inta badan galaan khataro nolosha halis gelinaya.

Ragga ayaa si caadi ah u qaata shaqooyin adag ama khatar ah — sida darawalada gaadiidka waaweyn, askarta, iyo shaqaalaha warshadaha culus — halka haween badani ay ka shaqeeyaan meel ammaan ah.

Sidoo kale, ragga waxay u badan yihiin inay sigaar cabaan, khamri cunaan, ama ay si fudud u dayacaan caafimaadkooda marka ay bukoodaan. Dhamaan waxyaabahaan waxay si toos ah u yareeyaan cimriga ninka.

3. Haweenku waxay la xiriiraan bulsho badan

Cilmi-nafsiyaqaano ayaa tilmaamay in xiriirka bulshada iyo jacaylka ay haweenku muujiyaan uu gacan ka geysto cimri dheeri.

Haweenka badankoodu waa kuwo si joogto ah ula xiriiro qoyska, deriska, iyo asxaabta, taasoo hoos u dhigta cadaadiska maskaxda iyo welwelka.

Ragga dhanka kale, marka ay weynaadaan waxay inta badan noqdaan kuwo kalinimo dareema ama ka go’aan bulshada, taasoo sababi karta cudurrada wadnaha iyo niyad-jabka — labaduba waa sababo dhimasho oo caadi ah.

4. Hab-nololeedka caafimaadka badan ee haweenka

Haweenka intooda badan waxay aad uga taxadiraan caafimaadkooda. Waxay tagaan baaritaan caafimaad, sameeyaan jimicsi fudud, oo si dheellitiran u cuna.

Ragga badankood se waxay u janjeeraan cuntooyinka degdegga ah, cabitaanada sokorta leh, iyo hurdo la’aanta shaqada darteed.

Cunno caafimaad leh iyo hurdo ku filan ayaa ah laba qodob oo muhiim ah oo cimriga dheer lagu gaadho, sidaa darteed haweenku waxay u badan tahay inay nolosha si dheeraad ah u raagaan.

5. Cadaadiska iyo mas’uuliyadda ragga

Ragga ayaa badanaa leh cadaadis dhaqaale iyo mid bulsho, gaar ahaan marka ay yihiin madax qoys. Cadaadiska joogtada ah wuxuu saameeyaa nidaamka wadnaha iyo neerfaha, wuxuuna sababi karaa cudurro sida wadne-qabad, sonkor, iyo niyad-jab.

Haweenku, inkasta oo ay mas’uuliyado badan leeyihiin, haddana waxay si fiican u maareeyaan cadaadiska, waana kuwo si sahlan u muujiya dareenkooda, taas oo ka caawisa in aysan waxyeello maskaxeed iyo mid jir ahaaneed kala kulmin.

6. Difaaca jirka oo xooggan

Jirka haweeneyda waxaa lagu tilmaamaa inuu leeyahay hab difaac oo xoog badan marka la barbardhigo kan ninka.

Estrogen-ka ayaa kaalin weyn ku leh kobcinta unugyada difaaca jirka, taasoo haweenka ka dhigta kuwo u adkaysta cudurro badan. Ragga dhanka kale, marka ay la kulmaan xanuun ama infekshan, jirkoodu si fudud ayuu u liitaa.

7. Hiddo-sideyaasha (genes)

Cilmi-baarayaashu waxay sheegeen in hiddo-sideyaasha (genes) ee dumarka ay yihiin kuwo nolosha dheer taageera.

Haweeneydu waxay leedahay laba kromosoom oo “X” ah, halka ninku leeyahay hal “X” iyo hal “Y”.

Kromosoomka “X” wuxuu xambaarsan yahay hiddooyin muhiim ah oo jirka ka caawiya in uu iska difaaco xanuunnada iyo unugyada dhaawacma. Sidaas darteed, haddii hal “X” uu dhibaato yeesho, midka labaad ayaa badbaadin kara, laakiin ninku hal “X” oo keliya ayuu leeyahay.

8. Ragga iyo dhaawacyada halista ah

Daraasado ayaa tilmaamay in ragga ay u badan yihiin in ay geeriyoodaan da’ yar sababo la xiriira shilal, dagaallo, iyo rabshado.

Haweenku badanaa ma galaan xaalado dagaal, tartan xad-dhaaf ah, ama khatar naf-qaad ah, taasoo keenta in ay cimri dheer yeeshaan.

9. Nolosha qoyska iyo jacaylka carruurta

Dumarka waxay inta badan helaan farxad iyo nafis maskaxeed marka ay carruurta daryeelayaan ama nolosha qoyska ku jiraan. Xiriirkaas kalgacal iyo daryeel wuxuu hoos u dhigaa walbahaarka iyo cudurrada wadnaha.

Jacaylka iyo farxadda maskaxeed waxay kordhiyaan hormoonka oxytocin, kaas oo lagu yaqaan inuu ka caawiyo jirka inuu noqdo mid deggan, caafimaad leh, oo cimri dheer.

10. Nidaamka nololeed ee dheellitiran

Haweenka waa kuwo aad u qorsheeya noloshooda. Waxay isku daraan shaqo, qoys, iyo nasasho.

Ragga badankood waxay xoogga saaraan hal dhinac, sida shaqada ama dhaqaalaha, taas oo ka dhigta nolol aan dheelitirnayn.

Nolosha dheellitiran waxay yaraysaa walbahaarka, waxayna jirka siinaysaa fursad uu ku nasto oo uu ku bogsado.

11. Daryeelka caafimaad ee joogtada ah

Haweenka waxaa lagu yaqaan inay si joogto ah u booqdaan xarumaha caafimaadka, xitaa haddii aysan dareemayn xanuun.

Tani waxay u suurto gelisaa in cudur kasta lagu qabto marxaladdiisa hore, halka ragga intooda badan ay sugaan ilaa cudurka uu ka adkaado.

Cudurrada la qabto waqtigooda ayaa sabab weyn u ah cimri dheer iyo caafimaad sugan.

12. Nolosha maskaxeed iyo rajada wanaagsan

Haweenka badankoodu waa kuwo leh niyad wanaagsan iyo rajo. Waxay ka sheekaystaan dhibaatooyinkooda, waxayna jecel yihiin wada sheekeysiga iyo isdhexgalka.

Ragga dhanka kale, waxay marar badan dhibaatooyinka ku keydiyaan gudaha, taas oo keenta cadaadis iyo cudurro nafsaani ah.

Fikirka togan iyo farxadda ayaa cilmi ahaan lagu caddeeyay inay kordhiyaan cimriga bini’aadamka.

Gunaanad

Marka la soo koobo, sababaha dumarku uga cimri dheeryihiin ragga waa isku-darka hormoonno dabiici ah, caadooyin nololeed caafimaad leh, xiriir bulsho, iyo difaac jireed xooggan.

Ragga waxay u baahan yihiin inay wax ka bartaan hab nololeedka haweenka: in ay caafimaadkooda taxadaraan, ka fogaadaan walbahaarka iyo sigaarka, iyo in ay la yeeshaan xiriir bulsho iyo nasasho joogto ah.

Cimri dheeri maaha wax nasiib ah oo kaliya, waa natiijo ka dhalata caadooyin caafimaad leh, fikir togan, iyo nolol dheellitiran.

Sidaas darteed, qof kasta – haween ama rag – wuxuu heli karaa nolol dheer haddii uu daryeelo jirkiisa iyo maskaxdiisa.