Sonkorowga (Diabetes) – Calaamadaha, Sida Loo Yareeyo & Cuntooyinka U Fiican.

Sonkorowga (Diabetes) – Calaamadaha, Sida Loo Yareeyo & Cuntooyinka U Fiican.

Hordhac

Sonkorowga (Diabetes) waa xanuun muddo dheer ah oo ku dhaca habka jirku u isticmaalo sokorta (glucose). Waa mid ka mid ah cudurrada ugu badan dunida oo malaayiin qof saameeya. Haddii aan si sax ah loo maareyn, wuxuu sababi karaa dhibaatooyin culus sida dhaawaca kelyaha, indhaha, neerfaha, xididdada dhiigga, iyo wadnaha.

Qoraalkan waxa uu sharxayaa:

• Calaamadaha sonkorowga
• Noocyada sonkorowga
• Sababaha & waxa kordhiya khatarta
• Sida loo yareeyo & maaraynta joogtada ah
• Cuntooyinka ugu fiican ee bukaanka sonkorta
• Cuntooyinka laga fogaado
• Talooyin nololeed oo wax tar leh.

Qaybta 1: Waa Maxay Sonkorowga (Diabetes)?

Sonkoroowga waa xaalad uu jirku luminayo awooddiisii ku xakameyn lahaa heerka sokorta dhiigga. Caadi ahaan, hormoonka insulin-ka ayaa u shaqeeya inuu glucose-ka geliyo unugyada si loo helo tamar.

Laakiin marka insulin-ku yaraado, ama jirku uusan u shaqeysiin karin si sax ah, sokortu waxay ku badataa dhiigga, taas oo keenta xaaladda loo yaqaan diabetes.

Noocyada ugu waaweyn ee sonkorowga

1. Type 1 Diabetes

• Jirka ma soo saaro insulin
• Badanaa wuxuu ku bilowdaa da’ yar
• Bukaanadu waxay u baahan yihiin insulin nolol maalmeed

2. Type 2 Diabetes

• Insulin-ka wuu jiraa laakiin jirku si sax ah uma isticmaalo
• Waa nooca ugu badan
• Waxaa sababa culeyska badan, dhaqdhaqaaq la’aan, iyo hidde

3. Gestational Diabetes (Sonkorowga Uurka)

• Ku dhaca haweenka uurka leh
• Badanaa wuu baaba’aa dhalmada kadib
• Laakiin wuxuu kordhiyaa khatarta mustaqbalka ee Type 2

Qaybta 2: Calaamadaha Sonkorowga

Calaamadaha sonkorowgu waxay noqon karaan kuwo degdeg u muuqda ama si tartiib ah u soo baxa, gaar ahaan Type 2.

Calaamadaha ugu badan:

1. Kaadi badan (Polyuria)

Dhiigga oo sokor badan ayaa kelyaha ku qasba inay kaadi badan soo saaraan.

2. Haraad joogto ah (Polydipsia)

Kaadida badan awgeed jirku wuu fuuqbaxaa, taasoo haraad badan abuurta.

3. Gaajo badan (Polyphagia)

Inkasta oo dhiigga sokor badan yahay, unugyada waxay u baahan yihiin tamar.

4. Miisaan dhicid aan la sharxi karin

Badanaa ku dhacda Type 1.

5. Daalkii oo batay

Unugyada oo tamar la’aan ah waxay keentaa daal daa’im ah.

6. Araga oo daciifa

Sokorta oo sareysa waxay kordhisaa dareeraha isku beddela gudaha isha.

7. Nabarrada oo si gaabis ah u bogsada

Dhiigga sokorta badan wuxuu wiiqaa wareegga dhiigga.

8. Qaniinyada maqaarka & caabuqyada soo noqnoqda

Gaar ahaan caabuqyada fungal-ka.

9. Gacmaha iyo lugaha oo gariira ama kabuubyo

Dhibaato ka dhalata neerfaha oo waxyeeloobay.

Haddii calaamadahan midkood uu jiro muddo dheer, waa in la sameeyaa baaritaanka sonkorowga.

Qaybta 3: Sababaha & Waxyaabaha Khatarta Kordhiya

Waxyaabaha keena ama kordhiya fursadda Type 2 Diabetes:

• Miisaan badan / cayil
• Cunto aan dheellitiranayn (sonkor, baruur, carbs badan)
• Dhaqdhaqaaq jirk la’aan
• Taariikh qoys oo sonkorow ah
• Da’da sare
• Hurdo yar ama hurdo xumo
• Xanuunada dhiigkar ama cholesterol sare
• Stress joogto ah

Qaybta 4: Sida Loo Yareeyo Sonkorta – Tallaabooyin Wax Ku Ool Ah

Sonkorta ma yaraato hal maalin kaliya, balse waxay u baahan tahay nidaam nololeed joogto ah. Tallaabo kasta oo hoose waxay door weyn ku leedahay yaraynta sokorta dhiigga.

1. Cunto Habboon (Diabetic Diet)

Doorashada cuntooyinka saxda ah waa furaha ugu weyn ee lagu yareeyo sonkorta.

• Cun cunto leh fibre badan
• Yaree cuntada la farsameeyay
• Ka fogow cabitaanada macaan
• Ka dooro carbohydrate-yada gaabis u gubta (complex carbs)

2. Jimicsi Joogto ah

Jimicsigu wuxuu gubaa sokorta dhiigga wuxuuna kordhiyaa awoodda insulin-ka.

Jimicsiyada ugu fiican:

• Socod 30–45 daqiiqo maalin kasta
• Orod fudud
• Baaskiil
• Dabaal
• Aerobics
• Fadhi-kac (Strength training)

Xitaa socod gaaban oo maalin kasta ah wuxuu hoos u dhigaa sokorta.

3. Yareynta Miisaanka

Dhicista 5–10% miisaankaaga waxay si weyn u yaraysaa sonkorta Type 2.

4. Ka fogaanshaha Stress-ka

Stress-ka badan wuxuu kor u qaadaa hormoono kordhiya sokorta.

Waxaa faa’iido leh:

• Neefsi qoto dheer
• Meditation
• Duco & salaad
• Nasasho xilliyo kala duwan

5. Hurdo Kafiican

Hurdo ka yar 6–7 saacadood waxay kordhisaa insulin resistance.

6. Cabitaan badan (Biyo)

Biyo badan cab si kelyuhu u sifeeyaan sokorta badan.

7. Daawooyinka Haddii Looga Baahan Yahay

Bukaanka Type 2 qaarkood waxay u baahan karaan:

• Metformin
• Daawooyin kale oo kordhiya hawsha insulin-ka
• Ama insulin toos ah
  Tani waxay ku xiran tahay talada dhakhtarka.

Qaybta 5: Cuntooyinka Ugu Fiican ee Bukaanka Sonkorowga

1. Khudradaha cagaaran

• Broccoli
• Spinach
• Kabsar (cabbage)
• Qudaaradda caleenta leh
  Waxay leeyihiin fibre badan oo yareeya sokorta.

2. Miraha leh fibre sare

• Tufaax
• Liin
• Cambaro
• Moos yar
• Raspberries
  Miraha waa cunto fiican laakiin waa in la qiyaasaa.

3. Badarka aan la sifayn (Whole grains)

• Quinoa
• Oats
• Bariiska buniga ah
• Baasto whole wheat ah

Waxay yareeyaan kororka degdega ah ee sokorta.

4. Borotiinka caafimaadka leh

• Digaag la dubay
• Kalluun (salmon, tuna)
• Ukun
• Digir & masago
• Laws & loos

5. Caanaha aan dufanka badnayn

• Caano dufan hoose
• Yogurt natural ah

6. Saliidaha caafimaadka leh

• Saliida saytuunka
• Saliida lawska

7. Yaanyo, basasha & toonta

Waxay ka hortagaan caabuqa waxayna hagaajiyaan shaqada insulin-ka.

Qaybta 6: Cuntooyinka Bukaanka Sonkorowga Uga Fiican Inay Ka Fogaadaan

• Macmacaanka xad-dhaafka ah
• Buskud, jalaato, keeg
• Bariiska cad & baastada cad
• Rootiga cad
• Cabitaanada macaan (Pepsi, Fanta, juice artificial)
• Baruurta badan (fried food)
• Dufanka xoolaha
• Fast food-ka.

Gunaanad

Sonkorowga waa xanuun nololeed, laakiin ma aha mid adag in la maareeyo haddii aad ku dhaqanto cunto habboon, jimicsi joogto ah, hurdo wanaagsan, iyo daryeel caafimaad.
Doorashada nolol caafimaad leh waxay awood kuu siineysaa inaad yareyso khatarta dhibaatooyinka iyo inaad si caadi ah u noolaan karto.

Plz share wall. 🙏